Als gevolg hiervan krijg ActiZ regelmatig vragen over de bekwaamheid van zorgverleners

Door het initiatief voor Extra handen in de zorg worden de komende weken meer arbeidskrachten en/of vrijwilligers ingezet. Als gevolg hiervan krijg ActiZ regelmatig vragen over de bekwaamheid van zorgverleners. Naar aanleiding van de coronacrisis zijn de bestaande regels op sommige punten aangepast.

Bekwaamheid in de zorg 
Vooral bij het uitvoeren van voorbehouden handelingen wordt vaak uitgegaan van de wettelijke erkende opleiding, een BIG- registratie en voorwaarden aan bevoegd- en bekwaamheid van zorgverleners. In de ouderenzorg gaat het dan om injecteren, katheteriseren en sondevoeding. Voor bekwaamheid of het verwerven hiervan speelt de ervaring in de praktijk een belangrijke rol. De werkgever kan, ongeacht het deskundigheidsniveau van de zorgverlener, zijn medewerkers hierin opleiden en faciliteren. Bijvoorbeeld door:

  • medewerkers handelingen laten verrichten onder (intercollegiaal) toezicht en toetsing
  • bij- een nascholing in de praktijk met inzet van BIG instructeurs en gebruik van E- learning of een skills lab.

De zorgverlener zelf heeft in zijn handelen ook een eigen verantwoordelijkheid: iedere zorgverlener is verantwoordelijk om zelf te bepalen of hij beschikt over de juiste bekwaamheid om zorg te verlenen of de handeling uit te voeren.

Hieronder volgen de geldende regels en de op grond van de coronacrisis extra genomen (tijdelijke) maatregelen voor zorgverleners en bekwaamheid. 

Bekwaamheid en BIG-geregistreerde zorgverleners
De Wet BIG stelt als voorwaarde dat elke zorgverlener met een BIG-registratie bij de uitvoering van voorbehouden handelingen bevoegd en bekwaam is. Een arts is daarbij zelfstandig bevoegd en geeft de opdracht. Onder bekwaamheid wordt verstaan dat men kundig is, dus voldoende kennis én vaardigheid bezit. Dit betekent dat de zorgverlener:

  • kennis heeft over de handeling, de technieken, het doel, de anatomie, de risico’s, voor- en nazorg en eventuele complicaties;
  • vaardig is in het uitvoeren van de handeling en bijkomende activiteiten (bijvoorbeeld beslissen en informeren).

Zorgverleners krijgen deze kennis en vaardigheid door een wettelijk erkende opleiding te volgen, maar dit zegt niets over hun bekwaamheid in de praktijk. Ze kunnen ook door bij- en nascholing, vaardigheidstraining of door meerdere malen een handeling uitvoeren in de praktijk bekwaamheid verwerven, daarbij kunnen ze in de praktijk worden getoetst en zijn ze bekwaam om ingezet te worden voor bepaalde handelingen.

Functionele zelfstandigheid verpleegkundigen
Voor de BIG-geregistreerde verpleegkundige geldt naast bekwaamheid ook de functionele zelfstandigheid. Dat wil zeggen dat ze een voorbehouden handeling zelfstandig mogen verrichten zonder toezicht of tussenkomst van de opdracht gevende arts. 

Een tijdelijke opschorting in plicht tot herregistratie gedurende de coronacrisis
Minister Bruins (Medische Zorg en Sport) heeft de plicht tot herregistratie voor alle zorgverleners, waaronder artsen en verpleegkundigen, opgeschort. Voormalige verpleegkundigen en artsen van wie de registratie in het BIG-register is verlopen na 1 januari 2018, mogen bij uitzondering weer aan de slag in de zorg, zonder dat zij zich opnieuw in het register inschrijven. Meer info vindt u hier.

Bekwaamheid en NIET-BIG geregistreerde zorgverleners 
Werkgevers zijn in het kader van de Wet kwaliteit en klachten en geschillen in de zorg (Wkkgz) verplicht goede en veilige zorg te organiseren en te leveren. De WKKGZ  stelt hiertoe de onderstaande voorwaarden.

De werkgever organiseert de zorg zo dat:
voldoende kwalitatief en kwantitatief personeel beschikbaar is voor cliënten

  • medewerkers worden gefaciliteerd in de uitvoering van taken en werkzaamheden; beleid op orde is rond (Vilans) protocollen, procedures en werkprocessen en wie waar verantwoordelijk voor is en hoe te handelen als het mis dreigt te gaan;
  • inzichtelijk is gemaakt welke type medewerkers in dienst zijn en de toedeling van verantwoordelijkheden en bevoegdheden;
  • aantoonbaar gemaakt kan worden welke medewerkers bekwaam zijn en deskundig zijn voor welke (voorbehouden) handeling en hoe men bekwaamheid kan verwerven of behouden met welke scholing en toetsing.

Hieruit volgt de plicht van de werkgever dat hij voor de inzet van zorgverleners zorgt dat ze deskundig zijn in hun werk en bekwaam zijn om handelingen te verrichten. Die bekwaamheid behouden ze door de handelingen regelmatig te verrichten. De werkgever faciliteert ze hierin met bij- en nascholing en regelmatig te toetsen.

Ten tijde van crisis
Het kan dat juist nu door de coronacrisis zorgbestuurders zorgverleners inzetten die lager gekwalificeerd zijn of normaal gesproken geen (voorbehouden) handelingen verrichten. Om  continuïteit van zorg te kunnen garanderen kan het zijn dat zorgverleners of tijdelijk ingezette arbeidskrachten snel bekwaamheid moeten verwerven. Bestuurders of directie en het crisisteam moeten dit intern bepreken en vastleggen welke onderdelen van de zorg dit dan tijdelijk betreft en welke type zorgverleners worden ingezet voor welke handelingen.

Organiseer dan het inwerken door een kort opleidingsprogramma en begeleiding door eigen personeel, de vaste BIG-instructeurs of de inzet van buddy’s. Probeer, ongeacht de omstandigheden, zoveel mogelijk afspraken vast te leggen en inzichtelijk te maken, welke zorgverleners worden ingezet voor zorg en uitvoeren van handelingen en zo mogelijk de begeleiding hierbij.  

Voorbehouden handelingen en NIET – BIG geregistreerde zorgverleners
De werkgever is verantwoordelijk voor de inzet van medewerkers voor goede zorg en bepaalt daarbij het deskundigheidsniveau. De ouderenzorg maakt veelal gebruik van niet-BIG-geregistreerde zorgverleners. Vaak zijn dit verzorgenden en helpenden, maar we zien ook steeds nieuwe functies als gastvrouw of herintreders of mensen met een andere zorgopleiding.

Afhankelijk van de competenties van deze medewerkers kunnen ook zij in de organisatie voorbehouden handelingen verrichten, mits ze hier deskundig en bekwaam in zijn. Die bekwaamheid kunnen ze verwerven door scholing of door meerdere malen in de praktijk de handelingen uit te voeren en al doende te leren, waarbij ze periodiek worden getoetst. Ook hier geldt dat zij een eigen verantwoordelijkheid hebben om zelf te bepalen of ze zichzelf bekwaam voelen om de handeling te verrichten.

Voorbehouden handelingen en niet-zelfstandige bevoegdheid
Medewerkers die niet BIG-geregistreerd zijn, zijn volgens de wet niet zelfstandig bevoegd. Volgens artikel 35 van de Wet BIG mogen zij niet zelfstandig voorbehouden handelingen verrichten, maar ‘wel indien zulks geschiedt ingevolge een opdracht van een zelfstandig bevoegde in de zin van artikel 36 Wet BIG’ (denk dan aan artsen en verpleegkundige specialisten). Eventueel geeft deze opdrachtgever aanwijzingen, houdt toezicht en is tussenkomst mogelijk. Dit laatste is niet in iedere situatie nodig. Het is dan ook aan de werkgever, indien tussenkomst nodig is van de opdrachtgever, bijvoorbeeld de huisarts of specialist uit het ziekenhuis, dat de werkgever hier goede afspraken over heeft met de betreffende arts.   

Bekwaamheid studenten, leerlingen en stagiaires 
Studenten, leerlingen en stagiaires kunnen ook worden ingezet in de zorg waarvoor ze in opleiding zijn. Zij kunnen zorg verlenen en handelingen verrichten die ze hebben geleerd tijdens hun opleiding en stage.

Voor het verrichten van voorbehouden handelingen geldt dat ze deze mogen uitvoeren onder voorwaarde dat:

  • de theoretische toets op de opleiding positief afgesloten moet zijn
  • de praktijktoets op de opleiding positief afgesloten moet zijn
  • zij bij een praktijkopleider van de organisatie hebben aangetoond dat ze:

1) het ziektebeeld behorende bij de handeling kunnen herkennen en benoemen

2) eventuele complicaties na de handeling kunnen herkennen en benoemen

3) consequenties en verdere acties kunnen overzien en uitvoeren

In het kader van voorbehouden handelingen is het raadzaam om ze hierin te begeleiden met aanwijzingen en toezicht door een ervaren medewerker of arts of specialist zelf, totdat zij zichzelf bekwaam voelen.  

Vertraging diplomering en BIG registratie verpleegkundigen door coronacrisis
Door het coronavirus loopt het afsluiten van de opleidingen vertraging op. Dat betekent dat de opleiding mogelijk (bijna) voltooid is, maar op diplomering en de mogelijkheid tot inschrijving in het BIG-register wacht. Omdat de registratie van het diplomaregister van DUO gekoppeld is aan het BIG-register, zullen in het voorjaar van 2020 inschrijvingen vertraging oplopen. Verpleegkundigen die in afwachting zijn van hun diploma, kunnen worden ingezet voor de zorg en kunnen voorbehouden handelingen verrichten, waarvoor ze een goed resultaat hebben behaald. 

Overige tijdelijk maatregelen gedurende coronacrisis
Voor niet- praktiserende verpleegkundigen en artsen
Het Kabinet heeft aangekondigd dat tijdens de coronacrisis voormalig verpleegkundigen en artsen zelfstandig kunnen worden ingezet om de continuïteit van de zorg te garanderen. Aan de inzet van de voormalig verpleegkundigen en artsen, die niet meer BIG geregistreerd zijn, zijn wel voorwaarden verbonden voor beide beroepsgroepen. De voorwaarden zijn tot stand gekomen in overleg met V&VN, KNMG en de Inspectie voor de gezondheidszorg en jeugd (IGJ).

Informatie over de aanvullende voorwaarden vindt u voorwaarden hier

Voor inzet van coassistenten
Een aantal UMC’s heeft sinds begin van de coronacrisis de coschappen van studenten geneeskunde tijdelijk stopgezet om deze studenten in te kunnen zetten ter ondersteuning van het zorgproces. Voor deze coassistenten geldt het gebruikelijke regime, dat volgt uit artikel 35 van de Wet BIG: zij mogen niet zelfstandig een voorbehouden handeling verrichten, maar wel indien zulks geschiedt ingevolge een opdracht van een zelfstandig bevoegde in de zin van artikel 36 Wet BIG (denk aan artsen en verpleegkundige specialisten). Voorts moet de coassistent bekwaam zijn de handeling uit te voeren, en handelen overeenkomstig de gegeven aanwijzingen.

Vilans protocollen beschikbaar gedurende coronacrisis
Met de uitbraak van het coronavirus in maart heeft Vilans het kick-portaal met 500 protocollen rondom risicovolle-  en voorbehouden handelingen vrij opengesteld. Gebruikelijk is dat zorgorganisatie via een lidmaatschap gebruik kunnen maken van deze protocollen. Door de protocollen toegankelijk te maken kan iedereen die wil helpen in de zorg tijdens de coronacrisis makkelijk werkinstructies nalezen en zijn zorgkennis opfrissen.