Sepsis is een levensbedreigende ontstekingsreactie in het hele lichaam als gevolg van een infectie

Patiënten die door bloedvergiftiging (sepsis) in shock raken worden behandeld met het bloeddrukverhogende medicijn noradrenaline. Onderzoekers van het Radboudumc publiceerden donderdag 11 juni in het American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine de resultaten die laten zien dat dit echter niet zonder nadelen is: het medicijn ontregelt het immuunsysteem en verhoogt de vatbaarheid voor infecties. Mogelijk heeft dat negatieve consequenties voor de patiënt. Daarom is onderzoek naar alternatieven gerechtvaardigd.

Sepsis is een levensbedreigende ontstekingsreactie in het hele lichaam als gevolg van een infectie. Eén op de vier patiënten met sepsis overlijdt eraan en wereldwijd is het doodsoorzaak nummer één. Reden voor de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) om het onderwerp hoog op de agenda te zetten. Patiënten met sepsis hebben een ernstig ontregeld immuunsysteem, waardoor de al aanwezige infectie niet goed kan worden opgeruimd en er nieuwe infecties kunnen optreden met een verhoogde kans op overlijden. Ernstige sepsis leidt ook vaak tot een gevaarlijk lage bloeddruk, septische shock genoemd, waarvoor behandeling met bloeddrukverhogende medicijnen noodzakelijk is. Sinds de jaren ‘50 is noradrenaline de standaardbehandeling hiervoor.

Witte bloedcellen
Intensive Care onderzoekers Roel Stolk en Matthijs Kox tonen nu echter aan dat noradrenaline bijdraagt aan de ontregeling van het immuunsysteem en zo de afweer tegen infecties kan verslechteren. De eerste aanwijzingen vonden ze in laboratoriumtesten. Ze stelden witte bloedcellen bloot aan noradrenaline, in combinatie met bacteriële en virale bestanddelen, om zo een ontstekingsreactie op te wekken. Het blijkt dat noradrenaline de afweer remt.

Verminderde afweer tegen infecties
De onderzoekers maken vervolgens de overstap naar een diermodel. Roel Stolk, eerste auteur van het onderzoek: “We hebben bij muizen een infectie nagebootst door ze te injecteren met een endotoxine, een bestanddeel van een bacterie. Kregen de muizen noradrenaline, dan werd hun afweerreactie sterk afgeremd.”
Bij muizen met een echte bacteriële infectie bleek toediening van noradrenaline meer bacteriegroei in de milt, lever, en in het bloed, te veroorzaken, wat ook weer wijst op een verslechterde afweer tegen infecties. “Ter vergelijking keken we in witte bloedcellen en muizen ook nog naar het effect van vasopressine, een ander bloeddrukverhogend medicijn”, zegt Stolk. “In tegenstelling tot noradrenaline heeft dit middel geen enkel effect op het immuunsysteem of de afweer tegen infecties.”

Gezonde vrijwilligers
“Vervolgens wilden we weten of we de effecten van noradrenaline ook zouden zien bij de mens”, zegt onderzoeksleider Matthijs Kox. “Drie groepen gezonde vrijwilligers gaven we noradrenaline, vasopressine, of een placebo. Daarna kreeg elke groep een lage dosering endotoxine toegediend. Ook hier ontstonden weer duidelijke verschillen. Bij de groep met noradrenaline verminderde de ontstekingsbevorderende eiwitten, terwijl de ontstekingsremmende eiwitten toenamen, in vergelijking met de placebogroep. En bij vasopressine zagen we opnieuw geen effect op de ontstekingsreactie. Die resultaten bevestigden de eerdere gegevens dat noradrenaline de afweer verslechtert.”

Tweehonderd sepsispatiënten
Stolk en Kox onderzochten ook nog een groep van bijna 200 patiënten met septische shock, die allemaal behandeld werden met noradrenaline. Bij hen vonden ze dat hoe hoger de toegediende dosering noradrenaline was, hoe meer de balans tussen ontstekingsbevorderende en -remmende eiwitten in het bloed doorsloeg naar de ontstekingsremmende kant. Verder toonden ze aan dat bij patiënten die voor hun hart of bloeddruk bètablokkers gebruikten, de nadelige effecten van noradrenaline op het afweersysteem minder uitgesproken waren.
 
Verder onderzoek
De onderzoekers stellen dat op basis van dit onderzoek het gebruik van bloeddrukverhogende medicijnen bij patiënten met sepsis opnieuw kritisch moet worden bekeken, het liefst in een grote groep patiënten. Kox: “Vergelijk bijvoorbeeld het effect van noradrenaline met vasopressine, waarvan we hebben laten zien dat het geen nadelig effect op het immuunsysteem heeft. Ook is meer onderzoek nodig naar de effecten van bètablokkers bij sepsispatiënten die behandeld worden met noradrenaline. Beide strategieën kunnen de afweer tegen infecties bij deze patiënten verbeteren, wat kan leiden tot een betere behandeling van deze ernstige aandoening.”

Radboudumc-Rijnstate Promotiefonds
Dit onderzoek werd mede uitgevoerd met een beurs van het Radboudumc-Rijnstate promotiefonds. Het fonds wil de wetenschappelijke samenwerking tussen academische en algemene ziekenhuizen bevorderen. Roel Stolk, internist-in-opleiding in het Rijnstate en promovendus in het Radboudumc, kon met deze beurs zijn opleiding tijdelijk onderbreken voor dit onderzoek onder leiding van Matthijs Kox assistant professor Intensive Care van het Radboudumc.