De wereld kijkt reikhalzend uit naar het einde van de Covid-19 pandemie en wil niets liever dan het normale leven weer hervatten

Wetenschappers hebben een virusremmer ontwikkeld die SARS-CoV-2 verspreiding tussen fretten blokkeert. Het middel is te ontwikkelen tot een neusspray die mogelijk ook mensen beschermt tegen het coronavirus. ‘Zolang we niet zeker weten of vaccins ons gaan verlossen van het virus, moeten we ook inzetten op andere middelen.’

De wereld kijkt reikhalzend uit naar het einde van de Covid-19 pandemie en wil niets liever dan het normale leven weer hervatten. De hoop is nu vooral gevestigd op prikken. ‘Maar het is nog helemaal niet zeker dat de vaccinaties ons gaan verlossen van dit virus’, zeggen Rik de Swart en Rory de Vries van het Erasmus MC.

De virologen wijzen erop dat we nog veel niet weten. ‘Hoe lang werken de vaccinaties bijvoorbeeld? En voorkomen ze ook de verspreiding van het virus? Zolang we daar geen antwoorden op hebben, is het verstandig om te blijven inzetten op meerdere middelen om de pandemie te bestrijden.’

Volledige bescherming
Wetenschappers stortten zich al sinds het begin van de pandemie op het inzetten van bestaande medicijnen tegen Sars-CoV-2, het virus dat Covid-19 veroorzaakt. Ze onderzoeken onder andere de werking van antidepressiva en ontstekingsremmers. De verlossende pil heeft die zoektocht nog niet opgeleverd. Het onderzoeksteam van De Swart en De Vries komt nu met iets heel onverwachts. Geen prik, geen pil, maar een medicijn dat mogelijk gebruikt kan worden als neusspray. In het onderzoek beschermde het fretten volledig tegen infectie met het coronavirus.

De onderzoekers hopen dat het bij mensen ook gaat werken. Fretten zijn net als nertsen erg gevoelig zijn voor het virus. ‘In Rotterdam gebruiken we al jaren fretten om de overdracht van verschillende luchtwegvirussen te testen. Fretten vangen net als mensen virussen op via de bovenste luchtwegen. Maar uiteindelijk gaat het er natuurlijk om of kan worden aangetoond dat de fusieremmer veilig en effectief is in mensen’, zegt De Vries.

Eén dosis per dag
Hoe werkt dit nieuwe medicijn? Het middel is een lipopeptide: een klein antiviraal eiwit met een cholesterol ‘staart’. Eén dosis per dag bleek voldoende om fretten volledig te beschermen tegen infectie met SARS-CoV-2. ‘Het middel voorkomt dat het virus de cellen in de neus en longen binnendringt. Daardoor krijgt het virus niet de kans om zich te vermenigvuldigen’, aldus onderzoeker Kati Schmitz.

Zes fretten uit het onderzoek kregen de virusremmer in hun neus toegediend, terwijl zes andere fretten een placebo kregen. Zij werden verdeeld over drie kooien, en gedurende een dag gehuisvest samen met drie fretten die besmet waren met SARS-CoV-2. In de dagen er na bleek geen enkele behandelde fret besmet te zijn, terwijl alle dieren die de placebo hadden gekregen wel geïnfecteerd raakten.

Coronavirussen worden omgeven door een vetmantel, met daarin het bekende ‘Spike’ eiwit dat ook onderdeel is van de meeste vaccins die nu gebruikt worden. Voor infectie moet dit eiwit binden aan een receptor op de buitenkant van cellen in de luchtwegen van de gastheer, waarna het ervoor zorgt dat de twee vetmantels versmelten (‘fuseren’). Het proces waarmee het Spike eiwit de membranen laat fuseren vereist een aantal grote veranderingen in de vorm van het eiwit, waarbij de twee uiteinden als een ritssluiting met elkaar worden verbonden.

Anker in de cellaag
Het antivirale middel dat in deze studie is getest is een fusieremmend lipopeptide: het bestaat deels uit vet en deels uit een klein stukje eiwit. Het vetdeel werkt als een anker waarmee het in de cellaag blijft zitten, waar het eiwitdeel de ritssluiting van het spike eiwit blokkert. In celkweek bleek het middel ook effectief tegen de nieuwe virusvarianten uit het Verenigd Koninkrijk en Zuid-Afrika.

Het principe van de werking van het antivirale middel is anders dan dat van een vaccin. De Swart: ‘Een vaccin ‘traint’ het eigen afweersysteem van de gastheer om antistoffen te maken en sneller en sterker te reageren op een ziekteverwekker. Het grote voordeel daarvan is dat vaccinatie een langdurend effect geeft. De Vries: ‘Ons antivirale middel voorkomt infectie, maar is hooguit een dag werkzaam. Het is dus niet geschikt om een groot deel van de wereldbevolking langdurig te beschermen door ze dagelijks een neusspray te geven. Wij denken dat we uiteindelijk zowel vaccins als deze transmissieremmers nodig hebben om de pandemie onder controle te krijgen.’

Bescherming bij of festivals
Het medicijn is stabiel, ongevaarlijk en hoeft niet gekoeld bewaard te worden. De Vries: ‘Je zou je dus kunnen beschermen tegen huisgenoten die besmet zijn is, of naar je besmette ouders gaan en toch veilig zijn. Maar het middel zou ook gebruikt kunnen worden voor extra bescherming bij reizen, concerten of festivals.’

Nog mooier zou het zijn als de fusieremmer ook verspreiding van het virus kan remmen nadat iemand al geïnfecteerd is. ‘De effectiviteit van sneltesten en bron- en contactonderzoek zou sterk vergroot kunnen worden als dit gekoppeld kan worden aan een neusspray waarmee verdere verspreiding van het virus geremd kan worden’, aldus viroloog Marion Koopmans. Momenteel wordt vervolgonderzoek gedaan om te bestuderen of dat haalbaar is.

Het onderzoek is gepubliceerd in Science en is uitgevoerd door een internationaal team van wetenschappers van Erasmus MC, Columbia University en Cornell University. De studie werd gefinancierd door de National Institutes of Health en het Columbia University Medical Center.