Het uiteindelijke doel is om tot een vaccin te komen dat mensen levenslang beschermt tegen een van de dodelijkste virusinfecties ter wereld

Onderzoekers van Amsterdam UMC hebben een belangrijke stap gezet in de ontwikkeling van een hiv-vaccin. In een studie is het gelukt om bij proefpersonen specifieke cellen te activeren die krachtige antistoffen kunnen produceren tegen de vele varianten van hiv. Voorbereidingen zijn in volle gang om in 2026 in Afrika te starten met vervolgonderzoek. Het uiteindelijke doel is om tot een vaccin te komen dat mensen levenslang beschermt tegen een van de dodelijkste virusinfecties ter wereld.

Wereldwijd leven naar schatting 40 miljoen mensen met hiv, waarvan twee derde op het Afrikaanse continent. In 2024 stierven meer dan 630.000 mensen aan hiv-gerelateerde oorzaken en raakten 1,3 miljoen mensen geïnfecteerd. In Nederland is sinds 2022 sprake van een stijging van het aantal nieuwe infecties.

Varianten
"Een preventief hiv-vaccin moet in staat zijn om antistoffen op te wekken tegen de vele varianten van het virus," zegt Tom Caniels, onderzoeker bij Amsterdam UMC. Dat is niet makkelijk voor elkaar te krijgen, maar dit onderzoek is weer een stap in de goede richting. Caniels: “Met dit vaccin train je het geheugen van het immuunsysteem zodat de immuuncellen het virus, en ook de varianten daarvan, meteen herkennen.”

Nauwkeurig tot atoomniveau
Het Amsterdamse onderzoeksteam voerde samen met partners uit Amerika deze studie uit, waarin werd geprobeerd om het lichaam van 47 deelnemers zelf antistoffen te laten produceren. De Gates Foundation financierde het onderzoek. De proefpersonen kregen een hoge dosis van het vaccin, een lage dosis of een placebo.
"Bij de deelnemers met zowel een lage als hoge dosering zagen we antilichaamproductie die ons laat zien dat we op de goede weg zijn. We weten nu dat we de juiste cellen kunnen bereiken met een nauwkeurigheid tot op het niveau van atomen. De volgende stap is om deze cellen verder te stimuleren om antilichamen te produceren die het virus breed, dus in al z’n varianten, kunnen uitschakelen," zegt Rogier Sanders, onderzoeksleider en hoogleraar Virologie bij Amsterdam UMC.

Levenslange bescherming
Het onderzoeksteam werkt aan vervolgonderzoek om de effectiviteit van het vaccin te verbeteren. Bijvoorbeeld door te kijken naar de mRNA-technologie, welbekend van de covid-19-vaccins. Komend jaar vindt er een volgend klinisch onderzoek plaats in Afrika, weer in samenwerking met de Gates Foundation en met partners ter plaatse, om te kijken of de positieve resultaten uit de eerste studie verbeterd kunnen worden met een mRNA-vaccinatie.
Sanders en zijn team werken al sinds het begin van de jaren 2000 aan de ontwikkeling van een hiv-vaccin. Caniels: “Elke stap is er een, al duurt het nog wel een tijd voordat er een vaccin is dat mensen levenslang beschermt tegen deze dodelijke infectie. Want dat is wat we uiteindelijk willen bereiken.” Er zijn inmiddels medicijnen die de infectie onderdrukken of zelfs voor een bepaalde tijd kunnen voorkómen. “Maar deze moet je blijven gebruiken en dat is niet voor iedereen mogelijk, zeker niet in landen waar de inwoners lage inkomens hebben of waar toegang tot medicijnen schier onmogelijk is.”

Belangrijker dan ooit
“Een vaccin dat mensen levenslange bescherming biedt, is tegenwoordig nog belangrijker,” aldus Caniels, “aangezien de financiering voor PEPFAR en USAID zijn geschrapt.” Dat zijn aidsbestrijdingsprogramma’s van de VS en de grootste preventie- en behandelingsprogramma’s ter wereld. Wereldwijd hebben miljoenen mensen met hiv daardoor geen toegang meer tot hiv-onderdrukkende medicijnen of preventie, waardoor het aantal besmettingen en doden enorm zal toenemen.

Stapsgewijs
Lees meer over de zorgvuldige en stapsgewijze ontwikkeling van dit hiv-vaccin. De resultaten van deze fase van het onderzoek zijn gepubliceerd in Science van 31 juli.

Bron: Amsterdam UMC