Malaria wordt veroorzaakt door een eencellige parasiet (Plasmodium falciparum)

Onderzoekers van het Radboudumc, onder wie Teun Bousema en Chiara Andolina, onderzochten inwoners van het dorp Nagongera in Uganda waar de infectieziekte malaria bijna verdwenen is. Het blijkt dat een klein groepje schoolkinderen dat zelf geen symptomen heeft, een soort uitvalsbasis vormt voor de parasieten. Een klein aantal kinderen is ‘super spreader’ en extreem besmettelijk voor muggen. Het verklaart waarom er daar, ondanks goede voorzorgsmaatregelen, nieuwe malariabesmettingen plaatsvinden.

Ondanks de enorme ziektelast – malaria kost 400.000 mensen per jaar het leven – is deze studie één van de eerste die kijkt naar de lange termijnverspreiding van de ziekte. Malaria wordt veroorzaakt door een eencellige parasiet (Plasmodium falciparum) die in zijn levenscyclus van muggen naar mensen overspringt en weer terug. Het onderbreken van die overdracht is een belangrijk onderdeel van de bestrijding, bijvoorbeeld door middel van klamboes en medicijnen.

In Nagongera in Uganda lukt die bestrijding goed, want het aantal infecties is er sterk gedaald. Dat maakt deze studie ook erg belangrijk voor wereldwijde malaria eliminatiepogingen. De studie laat namelijk zien op welke manier de ziekte tegenwoordig vaak voorkomt: in een situatie waarin er allerlei maatregelen genomen worden en de parasieten toch blijven voortbestaan. Nu is er meer inzicht in hoe dat kan.

Vechten tegen de bierkaai
Uit het onderzoek, waarin niet alleen getest werd op de aanwezigheid van parasieten maar ook de genetische verwantschap tussen deze parasieten, blijkt dat ze vooral overleven in personen die zelf geen symptomen vertonen, maar zo wel de levenscyclus van de parasiet voltooien. De rol van mensen mét symptomen van malaria, zoals koorts, bloedarmoede of spierpijn, in de verspreiding was nihil.

Degenen die als ‘reservoir’ voor de parasieten fungeerden waren vooral schoolgaande kinderen van vijf tot vijftien jaar oud, met slechts vier scholieren verantwoordelijk voor maar liefst 60% van de lokaal in muggen gevonden parasieten. Deze ‘super spreaders’ blijven ondanks hun significante rol lang onzichtbaar omdat niet duidelijk is dat zij drager zijn van de parasiet. Zo kunnen zij ondanks alle maatregelen de parasiet een ‘pied à terre’ bieden. ‘Soms bleef de infectie meer dan twee jaar ongemerkt in het bloed aanwezig en vrijwel continue een bron van muggenbesmettingen’, aldus promovendus Chiara Andolina.

Toch een lichtpuntje
Ondanks dat de studie laat zien dat de ziekte kan sluimeren terwijl er maatregelen genomen worden, biedt het ook mogelijkheden voor nieuwe strategieën. Juist omdat het vaak leerlingen zijn die zorgen voor de continue overdracht van parasieten, is deze groep relatief eenvoudig te bereiken met extra maatregelen, bijvoorbeeld medicijnen in de klas.

Ook geeft deze studie breder inzicht in de dynamiek van verspreiding van malariaparasieten, wat de bestrijding in het geheel ten goede kan komen. ’Malariabestrijding is werk van lange adem. Onze studie geeft inzichten in hoe lang we malariabestrijding moeten volhouden voordat de parasiet helemaal verdwijnt en we veilig een stap terug kunnen zetten met de bestrijding’, concludeert hoofdonderzoeker Teun Bousema.