Zorgverleners zijn vaak onzeker over hoe ze over zingeving kunnen praten met de patiënt en diens naasten

Project helpt zorgverleners te praten met patiënten over levensvragen
UMCG-internist-oncoloog en hoogleraar Palliatieve Geneeskunde An Reyners heeft namens het projectteam een prestigieuze parel van ZonMw in ontvangst mogen nemen voor het project ‘Als niet alles is wat het lijkt’. Dat gebeurde tijdens de 25-ste Oncologiedagen van Nederland en Vlaanderen. Het project helpt zorgverleners om met hun patiënten het gesprek aan te gaan over zingeving en levensvragen.

“Waarom overkomt mij dit?”
Een patiënt die slecht nieuws heeft ontvangen en vraagt: heeft mijn leven wel zin gehad? Patiënten die zich afvragen ‘waarom treft mij dit?’ Maar ook angst voor de dood, gevoelens van spijt en schuld, het zijn vragen en gevoelens waar veel patiënten mee worstelen, maar waar verpleegkundigen en artsen lang niet altijd mee om weten te gaan. Uit een onderzoek van patiëntenfederatie NCPF blijkt dat 83% van de patiënten het belangrijk vindt dat een zorgverlener naast medisch handelen ook aandacht heeft voor zingeving, terwijl maar 46% ervaring heeft met een zorgverlener die hier ook daadwerkelijk aandacht voor had.

Niet handelen maar luisteren
“Zorgverleners zijn vaak onzeker over hoe ze over zingeving kunnen praten met de patiënt en diens naasten. Artsen en verpleegkundigen zijn vooral doeners, gericht op handelen”, vertelt Reyners. “Je voelt als zorgverlener geregeld dat mensen behoefte hebben om over meer te praten dan de volgende stap in de medische behandeling. Zeker als het levenseinde nadert. Een deel van de onzekerheid komt doordat zorgverleners het liefst een duidelijk antwoord geven, een oplossing. Maar juist bij zingevingsvragen is er vaak geen oplossing. Toch kun je ook dan mensen heel goed helpen, namelijk door te luisteren, er voor iemand te zijn, en juist even níét iets te doen.”

Beter contact
In de digitale leerwerkplaats van het project vinden zorgverleners informatie over hoe ze het gesprek met de patiënt wél aan kunnen gaan. Ze vinden er veel informatie, praktische tips, ervaringen van anderen, filmpjes en gedichten. Je kunt er zelf mee aan de slag, maar vooral ook als team. Dat gebeurt onder begeleiding van ‘implementatieduo’s’, vaak een verpleegkundige en een geestelijk verzorger, die het team trainen en coachen. Teams in 25 zorginstellingen hebben dat inmiddels gedaan. In het UMCG, waar het project op een van de verpleegafdelingen is geïmplementeerd, leverde dat mooie en verrassende resultaten op. Zo verbeterde de kwaliteit van het contact, de aandacht en de begeleiding van patiënten, waardoor patiënten zich meer gezien en gehoord voelden en beter ondersteund in het vinden van zin, betekenis, kracht, moed, steun en troost. 

Meer werkplezier
Maar het leverde ook meer werkplezier en (hernieuwde) motivatie bij verpleegkundigen op. Er ontstond meer ruimte voor de eigen kwetsbaarheid en levensbeschouwing. De teamontwikkeling die plaatsvindt leidde tot meer verbondenheid en teamgevoel. Het project lijkt zo ook een betere samenwerking te bevorderen en zorgt voor een veiliger en meer open cultuur binnen de afdeling en kan zo zelfs bijdragen aan de (geestelijke) gezondheid van medewerkers.

Het UMCG gaat deze aanpak ook op andere afdelingen introduceren. “Het is eigenlijk heel vanzelfsprekend dat aandacht voor zingeving de zorg beter maakt. Maar soms vergeten we ook gewoon met mensen te praten", zegt Reyners.

ZonMw Parel
De ZonMw Parel is een prijs die enkele malen per jaar wordt uitgereikt aan ZonMw-projecten die als voorbeeld en inspiratie dienen voor de projecten die subsidie ontvangen van ZonMw. Deze Parel wordt toegekend aan ‘Als niet alles is wat het lijkt’ omdat “een indrukwekkende digitale werkplaats is opgeleverd om bij zorgverleners de aandacht voor zingeving te verbeteren. Door een unieke samenwerking hebben geestelijk verzorgers en zorgverleners elkaars taal leren spreken. Een mooi neveneffect is dat het werken aan spiritualiteit het werkklimaat binnen teams verbetert. Organisaties elders in Nederland tonen veel belangstelling om met de leerwerkplaats te gaan werken. Er is duidelijk behoefte aan praktische ondersteuning bij zingevingsvragen in de (palliatieve) zorg. Met deze aanpak is de implementatie van de herziene richtlijn ‘Zingeving en spiritualiteit in de palliatieve fase’ op een voortreffelijke manier gefaciliteerd.”