Gezonder leven en meer bewegen staan al jaren in de top-5 van goede voornemens

Een gratis stappenteller bij je zorgverzekering, waarmee je beloningen kunt verdienen als je bepaalde gezondheidsdoelen haalt. Karin Jongsma (medisch ethicus) en Roland Bertens (gezondheidsjurist) vinden het goed dat verzekeraars experimenteren met het belonen van gezond gedrag. Zij schreven er een opiniestuk over.

“Gezonder leven en meer bewegen staan al jaren in de top-5 van goede voornemens. Zorgverzekeraar ASR heeft recent een app gelanceerd die hierbij aansluit. Verzekerden kunnen via deze app een beloning krijgen als ze een gezondheidsdoel behalen. Wie bijvoorbeeld de welbekende 10.000 stappen per dag haalt en dat in de app registreert, kan daar zijn Fitbit (horloge dat stappen telt) mee terugverdienen, of geld terugkrijgen op de maandelijkse premie van de aanvullende verzekering. Ook bij Menzis bestaat een ‘verdienen door te bewegen’-programma. Verzekeraars maken zo onderscheid op basis van gedrag. Is dit ethisch gezien wel wenselijk? Is dat niet een bedreiging voor ons solidaire zorgstelsel? Halen we met lifestyle-apps die gezond gedrag belonen geen Trojaans paard binnen?
 
Het Nederlandse zorgstelsel wordt gekenmerkt door een grote mate van solidariteit om de collectieve lasten betaalbaar te houden. Er is risicosolidariteit (gezond betaalt voor ziek) en inkomenssolidariteit (de sterkste schouders dragen de zwaarste lasten). Ook zit er een behoorlijke mate van gelijkheid in het systeem ingebakken: iedere Nederlander is verplicht verzekerd voor een breed basispakket aan zorgvoorzieningen dat de overheid vaststelt. Om aanspraak te kunnen maken op zorg uit het basispakket speelt (gezond) gedrag geen rol.

Een verzekeraar mag dus alleen maar onderscheid maken tussen verzekerden voor de aanvullende verzekering. Daar zijn de regels anders dan voor de basisverzekering. Het gebeurt ook al sinds jaar en dag: oudere verzekerden betalen bijvoorbeeld meer voor de aanvullende verzekering dan jonge verzekerden. De verzekeraars die nu gedrag en gezondheidsapps koppelen aan geldteruggave op de aanvullende verzekering, opereren daarmee dus binnen de wet.

Het aanmoedigen van verzekerden om gezond te leven is ook lovenswaardig. Het past bij het Nationaal Preventieakkoord en de bredere aandacht voor ‘lifestylegeneeskunde’, waarin voorkómen, door je anders te gedragen, boven genezen gaat. Gezond gedrag belonen lijkt dus ook aan een politieke wens te voldoen om mensen aan te sporen gezonder te leven en zo minder ziektekosten te maken. Het drukken van de stijgende zorgkosten is nodig om ons stelsel financieel in stand te houden en is daarmee in ieders belang.

Niet straffen, wel belonen
We hoeven dus niet direct te vrezen voor ons solidaire stelsel. Wel roept de introductie van dit soort apps vragen op over mogelijk paternalisme, privacy, doelmatigheid en over de rechtvaardigheid van het onderscheid maken op basis van gedrag. De Amerikaanse ziektekostenverzekeraar Medicaid, door de overheid gefinancierd, gebruikt zogenaamde ‘verantwoordelijkheidscontracten’. Wanneer verzekeringnemers zich niet houden aan bepaalde afgesproken voorwaarden (zoals therapietrouw, komen opdagen bij afspraken met je behandelaar), dan verliezen zij het recht op de bepaalde vergoedingen. In Nederland zou zo’n praktijk waarschijnlijk slecht vallen – dat zou te paternalistisch zijn.

De programma’s van Menzis en ASR belonen gebruikers juist, in plaats van ze af te straffen. Daarbij staan de verzekeraars wel voor de vraag of het belonen van individuen op basis van gezond gedrag houdbaar is: er is lang niet altijd een causaal verband tussen ongezond gedrag en hogere zorgkosten. Wat op groepsniveau geldt, hoeft niet per se voor individuen te gelden: niet iedereen met een normaal gewicht is gezonder dan iemand met wat overgewicht; niet iedereen wordt gezonder door meer te bewegen.

Iedereen baat bij meer gezonde Nederlanders
Zolang andere verzekerden niet direct gedupeerd raken door ‘Fitbit-voordeel’ voor gretige bewegers, lijkt ons deze vorm van belonen – zoals het terugverdienen van een sporthorloge – onproblematisch voor de solidariteit van ons stelsel. De financiële verschillen tussen app-gebruikers en niet-gebruikers zullen zeer waarschijnlijk marginaal zijn en de app en beloning zijn niet dwingend. Uiteindelijk wordt ook inspanning beloond en niet gezondheid an sich. Bovendien is gedragsverandering moeilijk en zal waarschijnlijk slechts een kleine groep zich aangesproken voelen; namelijk zij die hun gezondheid toch al belangrijk vinden.

Hoewel waakzaamheid geboden is bij dit soort apps, en we niet naïef moeten zijn wat betreft privacygevoelige data, kan experimenteren met differentiatie op basis van gezond gedrag in de aanvullende verzekering een bijdrage leveren aan het betaalbaar houden van ons solidaire stelsel. In theorie heeft iedere Nederlander namelijk baat bij meer gezonde Nederlanders, omdat we allemaal meebetalen aan de collectieve zorgkosten.”