Dit blijkt uit interviews die het RIVM de afgelopen maanden hield

Niet alleen het risico op corona blijkt bepalend voor de naleving van de coronamaatregelen, ook andere risico’s tellen mee. Zoals verlies van kwaliteit van werk en zorg, of eenzaamheid en mentale problemen die door de maatregelen kunnen optreden. Formele en informele sleutelfiguren van organisaties en netwerken spelen een belangrijke rol in naleving en opvolging van de maatregelen en in het zoeken van de menselijke maat. Dit blijkt uit interviews die het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu de afgelopen maanden hield met mensen uit het maatschappelijk middenveld.

Wat doe je als je je werk in het (praktijk)onderwijs of in de zorg niet meer naar behoren kan uitoefenen? Of als eenzaamheid of fysieke onveiligheid het directe gevolg is van bijvoorbeeld thuiswerken of de 1,5 meterregel? Dat onderzocht het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu  de afgelopen maanden via diepte-interviews met mensen in het maatschappelijk middenveld – professionals en burgers. Uit dit onderzoek blijkt dat het virus en de maatregelen tal van dilemma’s opwierpen. Naleving van de maatregelen leverde professionals vaak flinke kopzorgen op, vooral bij kwetsbare groepen. Intenties om de regels na te leven, sneuvelden soms noodgedwongen of zelfs zonder dat men er erg in had.

Elk dilemma bracht een andere afweging met zich mee, want er stond veel op het spel. Zo liepen in sommige gezinnen waarbij de ouders gedwongen thuis moesten werken, de spanningen zo hoog op dat kinderen in een onveilige situatie terechtkwamen en Veilig Thuis – met risico’s op besmetting – toch moest ingrijpen. Wat opviel was dat het inschatten en afwegen van risico’s in elke situatie – meestal zorgvuldig – steeds opnieuw plaatsvond. 

Bezinnen op eigen situatie
Uit het RIVM-onderzoek blijkt verder dat de coronacrisis in veel organisaties heeft geleid tot een periode van bezinning, op achterstallig onderhoud maar ook op de maatschappelijke rol. Dit leidde meestal tot belangrijke inzichten, ‘omdenken’ en creatieve oplossingen. Vooral op digitaal gebied zijn flinke inhaalslagen verricht. Op verschillende plaatsen werden social media ingezet om contact te herstellen en werd digitale steun verleend aan mensen die het extra moeilijk hadden met de gevolgen van de maatregelen.  

Met vallen en opstaan
Omdat het virus aan het begin iedereen overviel was er in de uitvoeringspraktijk vooral veel sprake van ‘learning by doing’. Belangrijk daarbij was dat waar dit proces samen met alle betrokkenen – denk aan professionals, vrijwilligers en cliënten –plaatsvond, dit een positieve invloed had op het draagvlak en het vertrouwen in de lokale aanpak.

Over het onderzoek
In het onderzoek Voorbeelden uit de praktijk van de RIVM Corona Gedragsunit zijn verhalen opgehaald uit de samenleving. De verhalen laten zien hoe mensen in hun eigen omgeving omgaan met de coronamaatregelen; welke worstelingen ze ervaren en welke creatieve oplossingen ze bedenken om zo goed mogelijk met eventuele problemen en de gevolgen van de maatregelen om te gaan. Inmiddels zijn er 30 verhalen gepubliceerd binnen acht verschillende thema’s, zoals sport, werk en zorg. In de memo Impact van COVID-19 maatregelen op stakeholders in organisaties en netwerken: vijf lessen uit de praktijk staan de belangrijkste lessen en inzichten uit narratief onderzoek onder organisaties en netwerken in het maatschappelijk middenkader. Deze inzichten zijn niet alleen belangrijk voor de huidige pandemiebestrijding, maar ook voor toekomstig beleid in crisistijd.