Het bevolkingsonderzoek bereikt lang niet iedereen

Elk jaar krijgen bijna 1600 mannen en vrouwen kanker door het humaan papillomavirus (HPV). Baarmoederhalskanker is de bekendste, maar mensen krijgen er ook kanker van in de mondholte, aan de anus, de vagina, de schaamlippen en de penis. ‘Laat je kinderen vaccineren’, zeggen artsen van het Erasmus MC Kanker Instituut.

Pak de onlangs gepubliceerde Kankeratlas van de Integrale Kankerregistratie erbij, tik baarmoederhalskanker in, en het is meteen zichtbaar: in Rotterdam, Hellevoetsluis en Groningen kleurt de kaart vuurrood. Het is een teken dat in deze gebieden bovengemiddeld vaak baarmoederhalskanker voorkomt.

Het gaat niet om honderden extra gevallen, beklemtonen patholoog Folkert van Kemenade en gynaecoloog Heleen van Beekhuizen namens de Taskforce Nederland HPV-kanker Vrij. ‘Bij baarmoederhalskanker gaat het misschien om 2 extra gevallen per 100.000 inwoners. Maar je ziet wel een duidelijk verschil met het oosten van het land, waar het gemiddeld juist minder vaak voorkomt.’

Waarom HPV-kanker in sommige gebieden in Nederland vaker voorkomt dan in andere, is niet helemaal duidelijk. Meest voor de hand liggend is dat in gebieden waar het vaker voorkomt, minder vrouwen een uitstrijkje laten maken voor het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker.

De ‘rode’ gebieden zijn vaak wijken en dorpen waar een gezondheidskloof gaapt tussen hoogopgeleide, welgestelde mensen en mensen die het minder breed hebben, lager opgeleid zijn en vaker een niet-Westerse culturele achtergrond hebben.

‘Van de 1600 mensen die jaarlijks een vorm van HPV-kanker krijgen, komen er 567 te overlijden’

‘Er is onwetendheid over HPV en er rust een taboe op’, zeggen Van Beekhuizen en Van Kemenade. ‘Mensen denken ten onrechte: als je monogaam bent, kun je het niet krijgen. Plus: het bevolkingsonderzoek bereikt lang niet iedereen. Mensen snappen de uitnodigingsbrief niet, of ze leggen hem weg en stellen het maken van een afspraak uit. Of ze vinden het uitstrijkje vervelend. En vooral dat laatste is jammer, want je kunt tegenwoordig eenvoudig een zelftest aanvragen.’

HPV-kanker geeft ellende, weten ze. ‘Je kunt eraan overlijden. Maar ook een behandeling aan deze kankersoort is zwaar. Mond- en keelkanker wordt bijvoorbeeld vaak behandeld met chemoradiatie. Dat is een zware behandeling van bestraling en chemotherapie tegelijkertijd. Je speekselproductie vermindert waardoor praten en proeven moeilijker wordt.’

Goed nieuws
Het goede nieuws: HPV-kanker kán binnen enkele decennia het land uit zijn. Maar dan moeten ouders wel bereid zijn hun kinderen te laten vaccineren. De HPV-vaccinatie zit sinds 2010 in het Rijksvaccinatieprogramma en de uitnodiging valt op de mat in het jaar dat de kinderen 10 jaar worden. ‘Wij verwachten daar in 2042 pas echt merkbare effecten van’, stelt het duo. ‘In Australië, waar ze al langer vaccineren en waar vrijwel iedereen meedoet, verwachten ze dat HPV-kanker vanaf 2028 een zeldzame aandoening is.’

Australische kinderen worden op school gevaccineerd. Ouders worden daar min of meer verplicht om mee te doen. Vaccineren ze niet, dan hebben ze geen toegang tot allerlei diensten. ‘Wij zijn daar geen voorstander van, maar er moet zeker meer worden gedaan om ouders voor te lichten over vaccinatie. Het zou fijn zijn als alle zorgprofessionals, van de tandarts tot de apotheker tot de verloskundige, hun patiënten bij tijd en wijle vragen naar de HPV-vaccinatie.’

Baarmoederhalskanker en vijf andere soorten kanker worden veroorzaakt door het humaan papillomavirus (HPV), een virus waarmee zeker 80 procent van de bevolking minstens 1 keer in zijn leven geïnfecteerd raakt. Meestal ruimt het lichaam het virus zelf op, maar als dat niet lukt, kan kanker ontstaan.

Jaarlijks krijgen in Nederland naar schatting bijna 1.200 vrouwen kanker door HPV en ten minste 74% daarvan (ruim 800 gevallen) kan worden voorkomen met de HPV-vaccinatie.

Ook bijna 400 mannen krijgen kanker door HPV. Ten minste 81% daarvan (ongeveer 300 gevallen) kan worden voorkomen met de HPV-vaccinatie.(Bron RIVM 2023)

Bron: Erasmus MC / Joyce de Bruijn