Malariaparasieten worden op een snelle manier gedood door de kleurstof methyleenblauw.

De blauwe kleurstof methyleenblauw blijkt een veilig malariamiddel dat met ongekende snelheid malariaparasieten doodt. Binnen twee dagen zijn patiënten genezen en kunnen ze de parasiet niet meer doorgeven als ze opnieuw door een mug gestoken worden. Dat ontdekten wetenschappers van het Radboudumc met internationale collega’s tijdens een onderzoek in Mali. De resultaten verschenen 6 februari in The Lancet Infectious Diseases.

Malariamedicijnen staan onder druk. De opkomst van malariaparasieten die resistent zijn tegen de huidige combinatietherapie met artemisinine vormt een groot probleem. Daarnaast gaat die behandeling de verspreiding van malaria nauwelijks tegen, omdat de parasieten nog lang in het bloed blijven en nieuwe muggen zo besmet kunnen worden als ze een patiënt steken. De parasieten delen zich in de rode bloedcellen van de patiënt. Hierbij ontstaan mannelijke en vrouwelijke geslachtscellen (gametocyten) van de parasiet. Als een nieuwe mug de patiënt steekt, zuigt hij de geslachtscellen op en in de muggenmaag vindt bevruchting plaats. De nakomelingen vinden hun weg naar de speekselklieren van de mug waarna de cyclus opnieuw begint.
 
Na 48 uur al effect
De gametocyten kunnen  na een malariabehandeling nog weken aanwezig blijven. In de nieuwe studie in Mali voegden de onderzoekers van het Radboudumc methyleenblauw toe aan artemisinine combinatietherapie. Methyleenblauw is een blauwe kleurstof die in het laboratorium gebruikt wordt om dode van levende cellen te onderscheiden. De toevoeging van de kleurstof aan malariamedicatie zorgde ervoor dat patiënten al binnen 48 uur niet meer besmettelijk waren voor muggen. Patiënten die geen methyleenblauw ontvingen bleven minimaal een week besmettelijk voor muggen. Wetenschapper Teun Bousema van het Radboudumc coördineerde het onderzoek dat samen met de University of California (UCSF) and het Malaria Research and Training Center (MRTC) werd uitgevoerd. Bousema: “Opvallend was dat de mannelijke parasieten nog sneller uit de bloedbaan verdwenen dan de vrouwelijke parasieten.”
 
Blauwe urine
Gestimuleerd door veelbelovende resultaten in laboratoriumexperimenten onderzocht het team van Bousema nu voor het eerst het effect van methyleenblauw op malariaverspreiding in mensen. Bousema: “Methyleenblauw heeft veel potentie omdat het de malariaverspreiding al kort na behandeling kan voorkomen. Daarnaast zijn er aanwijzingen dat methyleenblauw ook goed werkt tegen malariastammen die resistent zijn tegen bestaande middelen.” De kleurstof bleek veilig en goed te verdragen voor patiënten. Het heeft alleen één onhandige bijwerking. “Ik heb het zelf ook weleens geslikt en je urine wordt er echt blauw van. Dat zouden we op langere termijn moeten oplossen, want het zou kunnen dat dit mensen tegenhoudt het te gebruiken.”
 
Malaria veroorzaakt jaarlijks 430.000 doden. Iemand wordt geïnfecteerd door een beet van een malariamug. Negentig procent van alle sterfgevallen vinden plaats in Afrika, meestal gaat het om kinderen. Malariabestrijding richt zich vooral op het gebruik van klamboes, insecticiden en geneesmiddelen. Hierdoor is het aantal malariadoden in de afgelopen tien jaar bijna gehalveerd.