De verduurzaming van de IC is onderdeel van de Green Deal Duurzame zorg

De zorg redt levens maar vervuilt ook het milieu. Alleen al 1 dag intensive care-zorg in het Erasmus MC staat qua vervuiling gelijk aan 2000 km autorijden, kap van 200 m² bos en het gebruik van minstens 15000 liter water. Ziekenhuisapotheker Nicole Hunfeld wil van deze IC de eerste circulaire IC ter wereld maken, zonder ook maar 1 gram afval.

12 meter plastic slangen, 108 handschoenen, 57 kompressen, 24 spuiten, 16 isolatiejassen, 8 onderlegmatjes. Nicole Hunfeld, apotheker op de IC van het Erasmus MC somt op wat ze ziet, terwijl ze wijst naar een berg afval op een IC-bed. Ze heeft de afgelopen 24 uur alle spullen verzameld die nodig waren voor de verzorging van één patiënt. Het bed is nauwelijks nog te zien, want ook de verpakkingsmaterialen zijn nog eens goed voor 7 volle vuilniszakken.

‘De eerste keer dat ik dit zag, schok ik me rot’, zegt Hunfeld. Eind vorig jaar is ze de uitdaging aangegaan om haar IC te verduurzamen. Doel: een volledig circulair draaiende afdeling in 2030. ‘Waar we dus alle grondstoffen en spullen opnieuw gebruiken en waar we geen gram afval meer produceren.’

Confronterend
Het ambitieuze plan ontstond in Covid-tijd. De artsen en verpleegkundigen verzamelden het afval tijdelijk in bakken op de gang. Hunfeld: ‘Het was heel confronterend om die uitpuilende bakken met beschermings- en verpakkingsmaterialen zo bij elkaar te zien. Meteen dacht ik: zoveel spullen die zo naar de afvalverbranding gaan, dat moet echt anders.’

Niet alleen IC’s, ook  andere zorgafdelingen en -instellingen zijn grote vervuilers.  De Nederlandse zorgsector is in totaal verantwoordelijk voor bijna 7 procent van de nationale uitstoot aan broeikasgassen. ‘Het zijn vooral de productie, het transport en de afvalverbranding van medische producten die de uitstoot veroorzaken’, zegt Diederik Gommers, hoofd IC van het Erasmus MC en voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care.

Alles wegen
Op zijn eigen IC is de eerste stap nu afgerond. ‘Om te beginnen moesten we exact weten wat in één jaar tijd onze IC binnen komt, wat we ervan gebruiken en verbruiken. En natuurlijk ook wat weer van onze afdeling af gaat. Daarom zijn we begonnen met alles te wegen, van naalden tot en met textiel en geneesmiddelen. Aan het eind stond de teller op 250.000 kg aan spullen’, zegt Hunfeld.

Het in duurzaamheid gespecialiseerde bedrijf Metabolic werd ingeschakeld om samen met Erasmus MC-inkoper Maarten Timmermann te analyseren wat er met de producten gebeurde en wat de impact is op het milieu. Zo stroomt van de 250.000 kg 172.000 weg via het riool en wordt 50.000 kg verbrand als ziekenhuisafval. Hunfeld: ‘Dat staat qua milieubelasting gelijk aan 2000 km autorijden per dag. Aan bebossing nemen we 7,5 voetbalvelden aan bomen in voor de productie van materialen. En voor die productie is bijna 4 miljoen liter water nodig.’

Hebben we echt 16 plastic schortenper dag per patiënt nodig?

Met die kennis kan de IC nieuwe stappen zetten. Kunnen artsen en verpleegkundigen bijvoorbeeld zelf bewuster omgaan met de materialen? ‘We houden sessies waar ze kunnen meedenken. Daar komt nuttige informatie uit.  Zo bleek dat verpleegkundigen onderlegmatjes, bedoeld om urine van patiënten op te vangen, ook gebruiken voor andere dingen, bijvoorbeeld om medische instrumenten op te leggen. Nu ze weten hoe slecht die matjes zijn voor het milieu zoeken ze andere oplossingen.’

‘Of neem de schorten, gemaakt van plastic. Hebben we er echt 16 per dag per patiënt nodig? En moeten die na 1 keer gebruiken weg? Het weggooien van 1 schort staat qua ecologische voetafdruk gelijk aan 20 keer wassen. Dus misschien moeten we gewoon weer terug naar de stoffen jassen.’

Bruisen van de ideeën
Verpleegkundigen en artsen betrekken bij de verduurzaming, is ontzettend belangrijk, merkt ook Gommers. ‘Zij moeten uiteindelijk met de producten werken en die straks ook gescheiden kunnen inzamelen. Bovendien bruisen ze zelf van de ideeën en zien ze het echt als een uitdaging om de IC duurzamer te maken.’

Om echt te verduurzamen moeten ook de leveranciers meedoen. ‘Die hebben we hard nodig om producten te krijgen die het milieu minder belasten. Nu is voor 1 patiënt bijvoorbeeld 1 doos handschoentjes per dag nodig. De productie ervan kost gigantisch veel water. Ook is het materiaal zelf schadelijk voor het milieu. Als ziekenhuis en grootafnemer kunnen we onze inkoopkracht inzetten om de vraag naar circulaire producten te stimuleren.’

Green Deal
De verduurzaming van de IC is onderdeel van de Green Deal Duurzame zorg. Hierin hebben zorginstellingen, bedrijven en overheden beloofd de  CO2 uitstoot voor 2030 met de helft te verminderen en in 2050 klimaatneutraal te werken. ‘Maar op de IC van het in het Erasmus MC willen we het sneller doen’, zegt Hunfeld.

Hunfeld won onlangs een prijs voor haar ambitieuze aanpak. Deze ‘Sustainability award’ zet ze in om anderen te inspireren. ‘Veel zorginstellingen zijn al wel bezig met verduurzaming maar weten niet goed hoe ze het concreet en compleet kunnen aanpakken. Ik hoop dat onze aanpak anderen warm maakt om ook te gaan voor een circulaire werkwijze. Wij delen onze kennis graag, zodat niemand opnieuw het wiel hoeft uit te vinden.’

Producten  met de meeste impact op het milieu
  • Verpakkingen van vloeibare stoffen, zoals infusen
  • Handschoenen, 108 per patiënt per dag. Als alle ic-bedden in Nederland bezet zijn, zijn dat er 108.000
  • Wegwerpkleding, bijvoorbeeld schorten. Deze zijn gemaakt van PP/PE-geweven stof.
  • Incontinentiematten, grotendeels gemaakt van fluff pulp
  • Spuiten, gemaakt van een mix aan materialen en daardoor niet makkelijk te recyclen
  • Slangen van pvc
  • Mondkapjes. Het gebruik ervan is flink toegenomen als gevolg van Covid-19-pandemie