Recente cijfers laten zien dat de wachttijden in 2023 onverminderd lang bleven met een omvangrijke groep patiënten

De toegankelijkheid van de geestelijke gezondheidszorg (ggz) staat al langere tijd onder druk. De wachttijden in de ggz kunnen een breed palet aan gevolgen hebben. Niet alleen verergeren klachten van de meeste patiënten tijdens het wachten, het wachten maakt hun behandeling ook complexer. Daarbij hebben de wachttijden ook een negatieve invloed op naasten van patiënten en de zorgverleners in de huisartsenpraktijk. Dit blijkt uit literatuuronderzoek van het Trimbos-instituut en het Nivel, naar de impact van wachttijden in de ggz.

Recente cijfers laten zien dat de wachttijden in 2023 onverminderd lang bleven met een omvangrijke groep patiënten. Tijdens het wachten op een behandeling in de geestelijke gezondheidszorg (ggz) worden patiënten soms ondersteund via de huisartsenpraktijk. Omdat de huisartsenpraktijk hier eigenlijk niet op is toegerust kan dit risico’s met zich mee brengen, zowel voor patiënten als voor zorgverleners. Om deze risico’s te inventariseren maakten we een overzicht van wat er in de literatuur bekend is over de impact van ggz-wachttijden.  

Schrijnend zijn de aanwijzingen uit de literatuur dat juist de mensen met complexere psychische problematiek te maken hebben met de langste wachttijden. Jasper Nuijen, senior projectmedewerker Zorg & Participatie, Trimbos-instituut

Ggz-wachttijden verergeren klachten en maken behandeling patiënten complexer
Bij de meeste mensen die wachten op een ggz-behandeling verergeren de psychische klachten tijdens het wachten, slechts bij een klein deel nemen ze af. Daarnaast kunnen patiënten gedemotiveerd raken tijdens het wachten waardoor zij vaker afzien van een ggz-behandeling. Het effect van wachttijden is zelfs tot na aanvang van de behandeling merkbaar. Hoe langer iemand moet wachten, hoe langer en intensiever de uiteindelijke behandeling is. Patiënten die langer hebben moeten wachten, vallen later ook vaker uit tijdens de ggz-behandeling. Wachttijden hebben ook op andere levensterreinen invloed. Zo verlaagt het wachten op een ggz-behandeling de kans op (het behouden van) betaald werk.

Enkele nadelige effecten van de wachttijden zijn zelfs jaren later nog zichtbaar, ook wanneer iemand een behandeling heeft gekregen.  Veerle Schutjens, projectmedewerker Zorg & Participatie, Trimbos-instituut

Ook naasten en zorgverleners ervaren negatieve gevolgen van ggz-wachttijden
Wanneer een patiënt wacht op een ggz-behandeling kan dit ook de druk op de naaste van de patiënt verhogen. Dit kan ontaarden in psychische klachten bij de naaste zelf, zeker wanneer deze zich verantwoordelijk voelt en het gevoel heeft er alleen voor te staan. Wanneer de draagkracht van de naaste afneemt, kunnen toegenomen spanningen weer leiden tot klachtenverergering bij de patiënt. Hierdoor komt men in een vicieuze cirkel terecht.

En wat de zorgverleners in de huisartsenpraktijk betreft, voor veel van hen dragen de ggz-wachttijden bij aan een verhoogde werkdruk. Ook beïnvloedt het hun verwijsgedrag, waardoor het risico bestaat dat het aanbod aan behandelingen waarnaar wordt verwezen onvoldoende aansluit op de behoeften van de patiënt.

Het gaat niet alleen om een toename van psychische klachten bij patiënten. De wachttijden kunnen ook hun moreel schaden en bovendien impact hebben op anderen in hun omgeving. Tessa Magnée, PhD: Onderzoeker (postdoc) Huisartsenzorg

Negatieve gevolgen wachttijden aanpakken met goede ‘overbruggingszorg’
De brede impact van de ggz-wachttijden op patiënten, naasten en zorgverleners benadrukt allereerst het belang van het adequaat aanpakken van de wachtlijstproblematiek. Omdat de wachttijden naar verwachting niet op korte termijn zullen worden opgelost, onderschrijft dit onderzoek het belang van het bieden van passende zorg of ondersteuning tijdens het wachten om zo de negatieve impact van wachten op patiënten, naasten en zorgverleners zoveel mogelijk te voorkomen. De ondersteuning tijdens het wachten dient zodanig te worden georganiseerd dat huisartsen en praktijkondersteuners huisarts ggz (POH’s-GGZ) worden ontlast.

Over het onderzoek
Het eenjarige onderzoek over passende zorg voor patiënten die op een wachtlijst staan voor ggz wordt gefinancierd door ZonMw en is in december 2023 gestart. De resultaten die hier worden gepresenteerd maken deel uit van deel 1 van het onderzoek. Hierin werd een inventarisatie gemaakt van in totaal 40 publicaties in de wetenschappelijke en ‘grijze’ literatuur. Deel 2 en deel 3 van het onderzoek lopen nog. In deel 2 worden vragenlijsten verspreid onder cliënten, naasten en professionals in de huisartsenzorg om de risico’s van de ggz-wachttijden en de huidige overbruggingszorg verder in kaart te brengen. In deel 3 wordt een overzicht gemaakt van initiatieven voor overbruggingszorg. De resultaten hiervan worden later gedeeld via onze website. Wilt u meer weten over dit onderzoek? Neem dan contact op met de onderzoekers.

Bron: Nivel