Het gaat om mensen met een beklemming van een of meerdere oppervlakkige gevoelszenuwen

Het Erasmus MC gaat onderzoeken of een operatie soelaas biedt aan patiënten met chronische hoofdpijn die wordt veroorzaakt door een beknelde zenuw.

Het gaat om mensen met een beklemming van een of meerdere oppervlakkige gevoelszenuwen die aan de voor- en zijkant van het hoofd en in de nek lopen. De beklemming leidt tot continue hoofdpijn in de buurt van die gevoelszenuw. Op dit moment wordt deze hoofdpijn vrijwel uitsluitend met medicatie behandeld.

‘We weten niet precies hoe vaak deze vorm van chronische hoofdpijn voorkomt’, zegt arts-onderzoeker Thijs Bink van de afdeling Plastische Chirurgie. ‘Maar we zoeken patiënten die al onder behandeling zijn bij een neuroloog, bijvoorbeeld in een hoofdpijncentrum. We moeten namelijk eerst uitsluiten dat de hoofdpijn een andere oorzaak heeft. De neuroloog kan dit beoordelen en mensen naar ons doorverwijzen.’

Grauw
Bij de behandeling van hoofdpijn door zenuwbeknelling zijn twee specialismen betrokken: de neuroloog en de plastisch chirurg. De neuroloog diagnosticeert en behandelt hoofdpijn die binnen de schedel ontstaat. De plastisch chirurg is onder andere gespecialiseerd in het opereren van perifere zenuwen

‘Zenuwen zijn goed zichtbaar als je ze operatief blootlegt,’ weet Bink. ‘Een chirurg herkent ook zenuwen die bekneld zijn. Die krijgen te weinig bloed en zien er daardoor grauw uit. Er zit vaak ook wat ontstoken weefsel omheen.’ De beknelling kan worden verholpen door meer ruimte te maken rondom de zenuw.

Hoofdpijn door zenuwbeknelling gaat geregeld samen met andere vormen van hoofdpijn, zoals migraine of clusterhoofdpijn, vervolgt Bink. ‘We weten dat er verbindingen zijn tussen de zenuwen. Die verbindingen lopen door de schedelnaden, dus van buiten de schedel naar binnen, naar de hersenvliezen. We vermoeden dat deze verbindingen ervoor zorgen dat de beklemde zenuwen aan de buitenkant invloed hebben op hoofdpijn die binnen in de schedel ontstaat.’

Patiënten insturen
Mede daarom heeft Bink contact gezocht met de hoofdpijncentra in de regio Rotterdam, zoals de neurologen van het hoofdpijnteam van het Maasstad Ziekenhuis. ‘Zij kunnen patiënten insturen voor de studie wanneer ze vermoeden dat een beknelde zenuw meespeelt bij de klachten van hun patiënten.’

Hoofdpijnpatiënten met zo’n beknelde zenuw worden in de Verenigde Staten al twintig jaar door plastisch chirurgen geopereerd. ‘Met goede resultaten. Een derde van de patiënten raakt helemaal van de chronische hoofdpijn af. Bij 74 tot 88 procent verminderen de klachten voor tenminste 50 procent. Ze hebben dan minder pijn en minder vaak of minder lang pijn.’

Maar in Nederland, zegt Bink, zijn hoofdpijnbehandelaars nog niet overtuigd van dit effect. ‘Er is in Nederland weinig vergelijkend onderzoek gedaan, en er wordt gedacht dat er bij een operatie sprake is van een placebo-effect.’ Doordat de aandoening is geopereerd kan de patiënt het idee krijgen dat de klachten écht minder zijn geworden. Want: zo’n operatie móet wel iets gedaan hebben, is de gedachte. Het is dan lastig om objectief vast te stellen wat de operatie heeft gedaan.

Wijsvinger
Tijd dus om gedegen vergelijkend onderzoek te doen naar het effect van zo’n operatieve ingreep. Bink zoekt in totaal 70 patiënten die onder behandeling zijn bij een neuroloog, maar bij wie de therapie voor de chronische hoofdpijn, zoals migraine, niet goed lijkt aan te slaan. Hoofdpijn door zenuwbeknelling kenmerkt zich door een pijn die zeer precies met de wijsvinger te lokaliseren is (zie illustratie onderaan dit artikel): bijvoorbeeld net boven de wenkbrauwen, of boven het oor. ‘De pijn heeft ook een typische manier waarop hij uitstraalt (de pijltjes in de tekeningen). Als de hoofdpijn hier niet op lijkt, is de kans van slagen klein.’

De 70 patiënten worden verdeeld in twee groepen: een groep komt ‘gewoon’ onder behandeling bij zijn eigen neuroloog. Die zal de beknelde zenuw volgens de geldende inzichten behandelen. Bijvoorbeeld met medicijnen of met een injectie met steroïden. De andere groep wordt geopereerd door plastisch chirurg Michiel Zuidam, die is gespecialiseerd in operaties aan de perifere zenuwen. Op korte termijn zal het ook mogelijk zijn om deze operaties te laten uitvoeren in het St. Anna ziekenhuis in Eindhoven.

Placebo-effect
Daarna worden alle patiënten een jaar lang gevolgd. Zij houden een dagboek bij over hun klachten en ze komen een aantal keren naar het ziekenhuis voor controle. Maar hoe weet Bink dat de effecten in de geopereerde groep niet door het eerder genoemde placebo-effect worden veroorzaakt? ‘Daar kun op corrigeren door patiënten een credibility and expectations questionnaire te laten invullen. Daarin geven ze dan tevoren aan wat hun verwachtingen zijn. Je kunt met die resultaten de gerapporteerde effecten van de operatie relativeren.’

Onderzoek naar het verschil tussen operatie en medicatie bij dit type hoofdpijn is in Nederland nog niet vaak gedaan. ‘In het Diakonessen Ziekenhuis in Utrecht is een goede vergelijkende studie gedaan, al beperkte men zich daar tot de zenuwen aan de voorkant van het hoofd. Maar zij lieten wel goede resultaten zien. Wij gaan nu een grotere studie doen naar alle bekende gevoelszenuwen die in het hoofd en in de nek bekneld kunnen raken.’