Gemiddeld genomen leeft 5 jaar na de diagnose nog 65% van alle mensen met kanker

In Erasmus MC is een nieuw klinisch onderzoek van start gegaan met een vaccin tegen niet-kleincellige longkanker. Het vaccin leert het immuunsysteem van longkankerpatiënten om tumorcellen te herkennen en op te ruimen. De technologie is ontwikkeld in het laboratorium van onderzoeker Sjoerd van der Burg in het Leids Universitair Medisch Centrum en biedt mogelijk uitkomst voor een groot deel van de bijna 10.000 patiënten die jaarlijks deze diagnose krijgen.

Hard nodig
Gemiddeld genomen leeft 5 jaar na de diagnose nog 65% van alle mensen met kanker. Voor niet-kleincellige longkanker is dit slechts 20%. Nieuwe behandelopties zijn dus hard nodig. ‘Een belangrijke factor bij de lage overlevingskansen voor iemand met niet-kleincellige longkanker is het moment van diagnose. De ziekte sluimert vaak al lang voordat we de diagnose kunnen stellen’, vertelt prof. Joachim Aerts, afdelingshoofd longgeneeskunde in het Erasmus MC. ‘Door die late diagnose is in veel gevallen de tumor al ongevoelig voor behandeling, mede doordat de kankercellen onherkenbaar worden voor het immuunsysteem. Met het vaccin dat we nu gaan onderzoeken, willen we het immuunsysteem leren om onderscheid te maken tussen tumorcellen en gezonde cellen. Dat zou voor een grote groep mensen uitkomst kunnen bieden.’ Het moleculaire principe waar het vaccin zich op richt komt daarnaast ook vaak voor in andere vormen van kanker, waaronder in melanoom. De potentie van het vaccin is dus groot.

Innovatieve aanpak
Niet-kleincellige longkanker is de meest voorkomende vorm van longkanker. In 80% van de gevallen is de tumor op het moment van diagnose al ongevoelig voor bestaande behandelingen, waaronder vormen van immuuntherapie. De behandelopties voor deze mensen zijn dus zeer beperkt. Het onderzoeksteam onder leiding van Sjoerd van der Burg en Joachim Aerts hoopt daar met een innovatieve aanpak op basis van een therapeutisch vaccin verandering in te brengen. In het nu gestarte klinisch onderzoek wordt bij 24 patiënten gekeken naar de veiligheid en verdraagbaarheid van het vaccin en de dosis die nodig is voor het opwekken van een goede afweerreactie. De eerste resultaten worden in 2023 verwacht.

Het innovatieve vaccin moet het lichaamseigen immuunsysteem activeren aom longkanker te lijf te gaan. ‘Het immuunsysteem herkent normaal gesproken foutieve of lichaamsvreemde eiwitten die op het oppervlak van je cellen zitten’, vertelt Van der Burg. ‘Op deze manier kan een tumorcel worden herkend en opgeruimd door afweercellen. Een tumor omzeilt dit systeem helaas heel vaak en onttrekt  zich als het ware aan het zicht van het immuunsysteem.’

Immuunsysteem leren en activeren
In 2006 werd al duidelijk dat op het oppervlak van deze ‘onzichtbare’ tumorcellen fragmenten van normale, lichaamseigen eiwitten terechtkomen. Wat voor fragmenten dat precies zijn was lang onduidelijk, maar recent onderzoek door de groep van Van der Burg bracht daar verandering in. De groep heeft een aantal van deze fragmenten in kaart gebracht. Bovendien bleek dat die fragmenten uitsluitend voorkomen op tumorcellen en niet op gezonde cellen. Tumorcellen zijn moleculair gezien dus  nog altijd te onderscheiden van gezonde cellen. Met het vaccin willen de onderzoekers ervoor zorgen dat het immuunsysteem dat onderscheid kan maken en daardoor alsnog een afweerreactie tegen de tumor op gang brengt.

Oncode
Het onderzoek wordt gefinancierd en gesteund door Oncode. Voor Oncode markeert de start van dit onderzoek een belangrijke mijlpaal. Sinds de oprichting in 2018 richt het instituut zich op het financieren van fundamenteel kankeronderzoek en de vertaling van de resultaten daarvan naar praktische toepassingen voor patiënten. ‘Die vertaalslag is niet eenvoudig’, aldus Chris De Jonghe, valorisatiedirecteur van Oncode Institute. ‘Het is een vak apart en daarom hebben we bij Oncode een team specialisten bij elkaar gebracht die onze onderzoekers hierbij helpen.’ Daarnaast biedt Oncode extra financieringsmogelijkheden om deze vertaalslag mogelijk te maken, zoals voor de vroege fases van klinisch onderzoek. Het vaccin wat nu getest gaat worden is een nieuw product waarvan de volledige ontwikkeling door Oncode en het LUMC is gefinancierd. ‘Het duurde slechts drie jaar om van de eerste publicatie van de onderzoeksresultaten tot de start van deze klinische studie te komen. Dat onderstreept de missie van Oncode om de translatie van fundamenteel onderzoek naar nieuwe behandelingen voor patiënten te versnellen. En natuurlijk hopen we vooral op positieve uitkomsten voor patiënten met longkanker,’ sluit de Jonghe af.

Lees het bericht op de website van Oncode