De GGZ zoekt al langer naar manieren om zorg meer op maat te maken

Kan AI voorspellen of iemand met een psychose goed zal herstellen? Die vraag stond centraal staan in het promotieonderzoek van psychiater Violet van Dee. Ze ontdekte dat kunstmatige intelligentie (AI) inmiddels ongeveer net zo goed voorspellingen kan doen als psychiaters. In sommige complexe gevallen doet een digitale psychiater het zelfs beter. Haar onderzoek bij het UMC Utrecht, waarop ze op 16 juli promoveerde, laat zien dat AI in de toekomst een waardevol klankbord kan zijn voor psychiaters.

De GGZ zoekt al langer naar manieren om zorg meer op maat te maken. Met de komst van AI is het mogelijk geworden om patronen te ontdekken in grote hoeveelheden patiëntgegevens. Maar werkt dat ook in de complexe, menselijke praktijk van de psychiatrie? Violet van Dee onderzocht het aan de hand van data van mensen die een eerste psychose meemaakten. Ze vergeleek de voorspellingen van een speciaal getraind AI-model met die van 24 psychiaters.

Wisselend succes 
Zowel de AI als de psychiaters voorspelden het herstel op psychisch én sociaal vlak met wisselend succes. Bij iets meer dan de helft van de patiënten konden beiden goed voorspellen of de klachten zouden afnemen. Voor functioneren, zoals zelfstandig wonen of werken, lag dat hoger: drie op de vier voorspellingen klopten. Opvallend: er was een specifieke groep patiënten waarvan minder dan de helft van de psychiaters de uitkomst goed inschatte, terwijl het AI-model dat in deze gevallen wél goed voorspelde. Juist bij zulke complexe gevallen kan AI dus een waardevolle aanvulling zijn. Wel blijkt dat psychiaters in de praktijk moeite hebben om te herkennen wanneer ze beter kunnen vertrouwen op het oordeel van het model.

Geen black box
Voor klinisch gebruik is het belangrijk dat psychiaters begrijpen hoe het model tot een voorspelling komt. “Het moet geen black box zijn,” zegt Violet. “Als arts wil je weten: waarom zegt dit model dat deze patiënt een grote kans heeft op herstel, of juist niet?” Daarom is ook onderzocht hoe het model transparanter kan worden. Het doet niet alleen een voorspelling, maar geeft ook aan hoe zeker het daarvan is. Een geavanceerdere versie van het model, getraind op de gegevens van honderden patiënten op meerdere momenten, gaf voor ongeveer de helft van de patiënten aan zeker te zijn van zijn voorspelling; het model haalde in deze gevallen een nauwkeurigheid van ruim 80%.

Vertaling is moeilijk 
Hoewel het model ook schattingen kan geven voor de effecten van individuele factoren op het herstel, blijft de vertaling naar de klinische praktijk lastig. Daar zijn verschillende redenen voor. Zo kan het model adviseren om een bepaalde factor aan te passen om de kans op herstel te vergroten, maar dat blijkt in de werkelijkheid soms moeilijk of niet haalbaar voor de patiënt. Sommige factoren, zoals leeftijd of geslacht, zijn niet te veranderen. Andere hangen weer sterk met elkaar samen, waardoor het lastig is om één factor los te veranderen. Door deze en andere complexiteiten, kunnen de effecten die het model voorspelt in de praktijk anders uitpakken.

Mens én machine
Het onderzoek van Violet en collega's onderstreept dat AI geen vervanger is van de psychiater, maar eerder een hulpmiddel. “Zie het als een snelle second opinion,” zegt hoofdonderzoeker en promotor Wiepke Cahn. “Bij patiënten waarbij je twijfelt, kan het model net een ander perspectief bieden.” In de praktijk is het belangrijk dat de patiënt zelf bepaalt wat belangrijke uitkomsten zijn. Wat iemand belangrijk vindt in het herstel, verschilt namelijk van persoon tot persoon. Dat kwam naar voren in gesprekken met een panel van ervaringsdeskundigen, bestaande uit patiënten en familieleden. Die dachten mee over het hele onderzoekstraject.  

Toekomst van gepersonaliseerde zorg
Violet van Dee promoveerde op 16 juli 2025 aan de Universiteit Utrecht, op haar onderzoek binnen het Psychosis Prognosis Prediction Project van het UMC Utrecht. Ze werkt inmiddels als psychiater bij het St. Antonius Ziekenhuis. Haar onderzoek laat zien dat AI-technologie - mits transparant en zorgvuldig ingezet - een waardevolle aanvulling kan zijn binnen de GGZ. Wiepke: “De toekomst ligt in samenwerking tussen mens en machine. Zo kunnen we komen tot écht gepersonaliseerde zorg.”

Bron: UMC Utrecht